Eksiltilmiş İkinci: Müzik Teorisinin İlginç Ünisonunun Çözümlenmesi
b4n1
17 Temmuz 2025 01:01
Eksiltilmiş İkinci: Müzik Teorisinin İlginç Ünisonunun Sırrı
Özet:
Bu makale, müzik teorisinin en tuhaf aralıklarından biri olan eksiltilmiş ikinciyi derinlemesine inceliyor. Modern akort sisteminde ünison ile aynı sesi veren bu aralığın, ileri düzey armoniyi anlamak, doğru akor yazımını sağlamak ve net ses yürütme (voice leading) için neden hayati önem taşıdığını keşfedeceğiz. Tanımını, bestecilikteki pratik uygulamalarını ve tarihsel bağlamını inceleyerek, müzik notasyonunun mantığına ve kesinliğine dair daha derin bir takdir kazanacaksınız.
Anahtar Kelimeler:
eksiltilmiş ikinci, müzik teorisi, aralıklar, enarmonik, ses yürütme (voice leading), eksiltilmiş yedili akor, uyumsuzluk (dissonance), müzik eğitimi, kromatizm, müzik notasyonu
Giriş:
Farklı isimlere sahip iki notanın nasıl tam olarak aynı perdeyi üretebildiğini hiç merak ettiniz mi? Eksiltilmiş ikincinin merkezinde yer alan büyüleyici enarmonik dünyasına hoş geldiniz. Yüzeyde, bir aralık iki perde arasındaki mesafedir. Peki bu mesafe sıfır olduğunda ne olur? Bir C notası başka bir C ile çalındığında "tam ünison" iken, bir C-diyez ile bir D-bemol birlikte çalındığında tamamen farklı bir şeydir: bir eksiltilmiş ikinci. Bu, sayfada görebileceğiniz ama modern bir piyanoda kulakla ünison'dan ayırt edemeyeceğiniz bir aralıktır. Bu, gereksiz bir ayrım gibi görünebilir, ancak eksiltilmiş ikinciyi anlamak, karmaşık kromatik armoni ve sofistike müzik notasyonunun ardındaki mantığı açan bir anahtardır.
Tanım ve Sınıflandırma:
Eksiltilmiş ikinciyi anlamak için aralıkların nasıl adlandırıldığını parçalara ayıralım. Her aralığın iki bileşeni vardır: miktarı ve niteliği.
1. Miktar (Sayı): Bu, aralığın başlangıç ve bitiş notaları dahil kaç harf adı kapsadığını söyler. Bir "ikinci", C'den D'ye veya G'den A'ya gibi iki bitişik harf adını kapsar.
2. Nitelik (Tür): Bu, yarım ton (veya yarım adım) cinsinden kesin mesafeyi tanımlar. İkinci aralığı için tipik olarak Büyük (2 yarım ton, örn. C'den D) ve küçük (1 yarım ton, örn. E'den F) ile karşılaşırız.
Eksiltilmiş bir aralık, küçük veya tam bir aralığı bir kromatik yarım ton küçülterek oluşturulur. Küçük ikinci (B'den C gibi) zaten 1 yarım ton olan mümkün olan en küçük mesafe olduğundan, onu daha da küçültmek 0 yarım ton aralıkla sonuçlanır.
Bu nedenle, bir eksiltilmiş ikinci, enarmonik olarak eşdeğer olan iki bitişik harf adını kapsayan bir aralıktır. Örneğin, C# ve Db bir eksiltilmiş ikincidir. Bunlar bitişik harflerdir (C, D) ama piyanoda aynı tuşla çalınırlar.
Örnekler:
Eksiltilmiş ikinci, bitişik porte pozisyonlarına (C ve D gibi) yazılmış ancak aynı perdeyi verecek şekilde değiştirilmiş iki nota arasında oluşur. Bu örnekte, C# ve Db enarmonik olarak eşdeğerdir. Farklı notasyonla yazılırlar ama piyanoda aynı tuşla çalınırlar, bu da sıfır yarım ton mesafe ile sonuçlanır.
Pratik Uygulamalar: Neden Önemli?
Eksiltilmiş ikinci ünison ile aynı sesi veriyorsa neden vardır? Önemi işitsel değil, dilbilgiseldir. Müzik notasyonunda yazım önemlidir. Eksiltilmiş ikinci, armonik işlevi netleştirmek ve teorik tutarlılığı korumak için çok önemli bir araçtır.
1. Doğru Akor Yazımını Sağlamak
Batı armonisindeki birçok akor, üçlülerin üst üste konmasıyla oluşturulur. Bu kuralın en yaygın olarak önem kazandığı yer eksiltilmiş yedili akorlardır. Örneğin, bir B eksiltilmiş yedili akoru (C minördeki çıkıcı ses akoru, vii°7) B–D–F–Ab olarak yazılır. Her nota bir öncekinin bir küçük üçlü üstündedir:
- B'den D'ye bir küçük üçlü.
- D'den F'ye bir küçük üçlü.
- F'den Ab'ye bir küçük üçlü.
Eğer Ab'yi enarmonik eşdeğeri olan G# olarak yazsaydık, akor B–D–F–G# olurdu. F'den G#'ye olan aralık bir artırılmış ikincidir, küçük üçlü değil. Bu, akorun teorik yapısını bozar. Piyanoda aynı sesi verse de, B–D–F–Ab yazımı onu üst üste dizilmiş üçlülerden oluşan bir eksiltilmiş yedili akor olarak doğru şekilde tanımlar.
2. Ses Yürütme ve Kromatizmi Netleştirmek
Eksiltilmiş ikinci aynı zamanda kromatik pasajlarda net melodik yönü göstermek için de gereklidir. Nota yazımı seçimi, icracıya notanın yönelimi ve armonik bağlamı hakkında bilgi verir. Örneğin, bir G# genellikle A'ya yukarı doğru çözülmek isteyen bir çıkıcı ses (leading tone) işlevi görür. Bir Ab ise tipik olarak aşağı* doğru (genellikle G'ye) çözülür.
G#'den Ab'ye hareket eden bir melodik çizgi düşünün. Bu hareket bir eksiltilmiş ikincidir. Perde değişmese de, notasyon armonik işlevde temel bir değişimi işaret eder. İlk nota (G#), bir E7 akorunun parçası olabilir (A minöre doğru çekilirken), ikinci nota (Ab) ise yeni bir armoni içinde (C minör gibi) işlev görür. Sayfadaki eksiltilmiş ikinci, bu armonik dönüş noktasını anında netleştirir.
Bu örnek, G#'nin yukarı hareket etme eğiliminin nasıl alt üst edildiğini gösterir. Ab olur ve ardından aşağı G'ye çözülür.
Tarihsel Bağlam:
Kavram eski olsa da, eksiltilmiş ikincinin pratik gerekliliği, Geç Romantik dönemde yoğun kromatizmin yükselişiyle daha belirgin hale geldi. Frédéric Chopin ve Richard Wagner gibi besteciler, ton sınırlarını zorlayarak, armoniyi yönlendirmek için kesin enarmonik yazımın gerekli olduğu karmaşık akorlar ve hızlı modülasyonlar kullandılar. Bir Chopin Noktürn'ünde, kromatik bir iç sesin yazımı, armonik varış noktasına dair tek ipucu olabilir.
Daha sonra, Arnold Schoenberg ve İkinci Viyana Okulu bestecileri bu ilkeyi besteleme sistemlerinin temel bir ilkesi haline getirdiler. Atonal ve on iki ton müziğinde, bir ton sırası içindeki bir notanın kimliği mutlaktır. Artırılmış bir ünison (örneğin, C'den C#'ye hareket) ile eksiltilmiş bir ikinci (örneğin, Dbb'den C'ye hareket) arasındaki ayrım sadece teorik değil, temeldi. Yanlış yazım kullanmak, altta yatan sıra yapısını bozar ve tüm eserin mantığını ihlal ederdi.
İlginç Bilgi: Olmayan Ünison
Bazı tarihsel akort sistemlerinde eksiltilmiş ikincinin bir ünison olmadığını biliyor muydunuz? Rönesans ve Barok dönemlerinde yaygın olan orta tonlu (meantone) akort gibi sistemlerde diyezler ve bemoller aynı perdeye akortlanmazdı. Bu, C# ve Db'nin aslında iki farklı (gerçi birbirine çok yakın) perde olduğu anlamına gelir! Orta tonlu akortlu bir klavsen çalan bir icracı, eksiltilmiş ikinci çaldığında küçük, parıldayan bir aralık üretirdi - modern eşit tamperamanlı piyanoda tamamen kaybolmuş bir ses. Bu, eksiltilmiş ikinciyi akort ve tamperaman tarihine açılan büyüleyici bir pencere yapar.
Sonuç:
Eksiltilmiş ikinci, müzik teorisinin sadece bir kurallar dizisinden daha fazlası olduğunun; sesi ve niyeti tanımlamak için kesin bir dil olduğunun mükemmel bir örneğidir. Modern akortta kulağa sessiz gelse de, yazılı sayfada armonik yönü netleştirerek, teorik tutarlılığı koruyarak ve bir bestecinin niyetlerini ortaya koyarak çok şey söyler. Salt teorik bir tuhaflık olmaktan çok uzakta, eksiltilmiş ikinci, Batı müzik notasyonunun derinliğinin ve mantığının bir kanıtıdır. Bir partide bir sonrakine rastladığınızda -belki Chopin, Liszt veya Scriabin'in yoğun bir pasajında- bunun bir yazım hatası değil, iş başındaki sofistike armoninin bir işareti olduğunu bileceksiniz.
Kaynaklar:
Kostka, S., Payne, D., & Almén, B. (2017). Tonal Harmony. McGraw-Hill Education.
Laitz, S. G. (2015). The Complete Musician: An Integrated Approach to Theory, Analysis, and Listening. Oxford University Press.
Houlahan, M., & Tacka, P. (2008). From Sound to Symbol: Fundamentals of Music. Oxford University Press.